Хэл гэсэн чинь C, Java, HTML гээд л бичсэн байх гэж бодож байна уу. Юуны өмнө эдгээр хэлүүдийг түр хойш нь тавиад аялгуу сайхан монгол хэлнийхээ тухай оруулюу гэж бодлоо.
Дижитал ертөнцийн ачаар сүүлийн үед хэлний дайтай "хэл бичиг" суралцах шинжтэй.
Монгол бичгийг 5 ангилж болох юм. Үүнд :
- Крилл монгол бичиг
- Уйгаржин монгол бичиг
- Чатны бичиг
- Гар утасны message бичиг
- Блогийн бичиг
1. Крилл монгол бичиг
Түүх :
1941 оны 3 сарын 25-ний МАХ намын шийдвэрээр их эрдэмтэн Дамдинсүрэнгийн орос бичгийн крилл үсгүүдийг авч Ө, Ү үсэг нэмэн монголчуудад зааж эхэлсэн. Одоог хүртэл улсын албан ёсны бичиг байсаар байна.
Тархац:
Монгол улс
Хэрэглээ:
Монгол улсад 1942 оноос хойшхи ном, сонин, сэтгүүл, хаяг, монгол вэб хуудас гээд 99 % уг бичгээр бичигддэг.
Сурах:
Монгол хэл мэддэг монгол хүнд амархан. Монгол ярианы хэлтэй ойролцоо.
Сонирхолтой:
35 үсэгтэй ч Щ үсэг нь бараг хэрэглэгддэггүй. Анх зохиохдоо Ь үсгийг оруулаагүй байсан боловч оросууд дургүйцсэн учир Ь -ийг нэмж оруулжээ. Түүнээс болж хани, тани, мори гэх мэт үгсийг хань, тань, морь гэх болов.
Үсгийн гаж дуудлагууд нь:
Щ-иш чэ
Ь- дуудлагагүй (нэрлэхдээ зөөлний тэмдэг гэнэ)
Ъ- дуудлагагүй (нэрлэхдээ хатуугийн тэмдэг гэнэ)
Й- дуудлагагүй (хагас и (уул нь бүтэн юм байгаан))
Ы- дуудлагагүй (эр үгийн и (61 тэй төстэй учир жаран нэгийн и гэх нь элбэг))
Ф- дуудлагатай (ташаагаа тулсан хүн шиг учир ихэнхдээ ташаагаа тулсан пэ гэнэ)
Комьпютерээр бичих:
тохируулга
(windows)
Start->Control panel->Regional and Language options (classic menu)
Languages (tab) - Details...
Add - Mongolian (Cryllic) - OK OK OK
Шууд бичих вэб:
http://krilleer.blogspot.com/
http://krill.blog.banjig.net/
Keyboard -даралт
Аа-G Бб-D Вв-. Гг-U Дд-; Ее-- Ёё-C Жж-R Зз-P Ии-N Йй-A Кк-[ Лл-L Мм-B Нн-Y Оо-K Өө-F Пп-' Рр-J Сс-V Тт-M Уу-E Үү-O Фф-Q Хх-H Цц-W Чч-X Шш-I Щщ-= Ъъ-] Ыы-S Ьь-, Ээ-T Юю-/ Яя-Z
Фонтууд
Фонтууд
2. Уйгаржин монгол бичиг
Түүх:
Манай эриний IX-X зууны үеээс уйгур бичгийг авч 1206 онд төрийн албан ёсны бичиг болгож байсан.
Хэрэглээ:
Хятад улсын өвөрмонголд хамгийн их хэрэглэгддэг. Монгол улсад 1% хүрэхгүй хэрэглэгддэг.
Тархац:
Өвөр монгол ихэнхдээ, монголд маш цөөн
Сурах:
Монгол хэлтэй хүнд арай дөхөм. Гэхдээ ярианы хэлнээс маш өөр мөн мэддэг хүн, ном сурах бичиг ховор учир сурахад их хэцүү. Нэг үсгийг үгийн эхэнд, дунд, адагт гэж өөр өөрөөр бичих жишээтэй.
Сонирхолтой:
Босоогоор бичигддэгээрээ цорын ганц.
Комьпютерээр бичих:
тохируулга
(windows Vista)
Start->Control panel->Regional and Language options (classic menu)
Keyboard and Languages (tab) - Change keyboard ...
Add - Mongolian (Traditional Mongolian ,PRC) -Keyboad- Mongolian (Mongolian script) сонго - OK OK OK
openoffice
монгол бичгийн фонт татах
энэ хаягийг internet explorer-оор нээгээрэй
http://www.mongolbible.com/html/IMNT/index.html
3. Чатны бичиг
Түүх:
Монголд интернет орж ирсэнээс хойш хөгжиж ирсэн. Чат гэдэг нь chat -яриа, хөөрөө гэсэн англи үгнээс гаралтай.
Хэрэглээ:
Электрон шуудан, чат, Instant messenger (yahoo, msn г.м) ашигладаг монгол хүн бүр хэрэглэнэ.
Тархац:
Интернет
Сурах:
Монгол хэл мэддэг, бичиг үсэг мэддэг хүнд маш амархан. Ерөнхийдөө крилл бичигтэй адилхан. Гэхдээ криллээр биш ихэнхдээ латин үсэг ашиглан бичдэг. Тогтсон дүрэм гэж байхгүй.
Сонирхолтой:
Нэг үгийг олон янзаар бичиж болно. Жишээ нь: "Өндөг" - Qndog, ondog, undug "Ваар"-vaar,waar
4. Гар утасны message бичиг
Түүх:
Монголд гар утас орж ирсэн цагаас хэрэглэгдэж ирсэн.
Хэрэглээ:
Гар утастай монгол хүн бүр хэрэглэнэ.
Тархац:
Кармаанд, цүнхэнд, атганд, аманд гээд хаа сайгүй...
Сурах:
Амархан. Онцлог нь цэвэр латин үсгээр бичнэ. Мөн ихэнхдээ 8 товчоор бүх үгнүүдийг илэрхийлнэ. Тогтсон дүрэм байхгүй. Чатны бичигтэй төстэй.
Сонирхолтой:
Энэ бичгээр бичихийн тулд тодорхой хэмжээний зардал гардаг тул товчилж бичих нь олон. Ихэнхдээ эгшигийг гээж бичнэ. Жишээ нь: sn bn u, so sa, 1j yvlj chdhu г.м
5. Блогийн бичиг
Түүх:
Хамгийн залуу бичгийн төрөл. Сүүлийн 3, 4 жилээс хөгжиж буй. Блог гэдэг нь weblog гэсэн англи үгнээс гаралтай.
Хэрэглээ:
Блог бичдэг зарим нэг хүмүүс.
Тархац:
Интернет
Сурах:
Өмнөх крилл, уйгар, чат, message бичгүүдийн алийг нь ч ашиглаж болно. Сурах шаардлагагүй. Санаанд буусан үгнүүдээ дүрэм бодолгүйгээр, ярианы аялагыг шууд галиглан бичнэ. Уншихдаа уншиж байна гэж бодолгүйгээр хүн ярьж байна гэж төсөөлөн уншвал арай дээр байж магадгүй.
Сонирхолтой: Нэг үгийг маш олон янзаар бичих мөн олон үгийг нийлүүлэн бичиж болно. Жишээ: хашаа,гашаа, кашаа, яахжийгэн,явжийснчн . Хөгжүүлэгчид нь харин хэн хэн билээ дээ алдартай хэдэн блогчид. Тэд чинь дүрмээ маш сайн мэддэг болоод тэгж бичдэг байхгүй юу. Мэдэхгүй мань мэт блог бичгийн хэлбэрээр бичээд явцгүй л дээ.
За миний мэддэг "монгол хэл" дууслаа . Өшөө илүү нэмчихмээр төрөл байна уу?
Өө тийм. Зарим нэг чатад миний мэддэгүй бичгийн хэлбэр байдаг юм байна лээ. Ихэнхдээ хараалаас бүрдсэн. Үүнийг сайн мэдэхгүй тул ингэсгээд цэглэе.
Миний хувьд энэ блогт крилл бичгээр бичих гэж хичээдэг л дээ. Мөн уйгаржин бичгийг сурахыг их эрмэлздэг. Монгол хэлний минь түвшин муу гэдэг нь блогт бичигдсэн бичлэгүүдээр харагдаж байгаа биз ээ. Ихэнхдээ орчуулга хийж оруулдаг болохоор орчин үеийн технологийн зарим нэг нэр томъёог монголоор мэдэхгүй мухардах үедээ шууд англиар (криллээр галиглалгүйгээр) нь биччихдэг. Энэ нь илүү ойлгомжтой амар байдаг болов уу. Гэхдээ аль болох үг болгоныг орчуулж гадаад үг бага оруулж байхыг хичээдэг.Орчуулаад оруулах гэхээр утга нь алдагдах юм уу, эсвэл хэтэрхий урт болчихоод онцгүй, эсвэл криллээр галиглаад биччихвэл өнөө танидаг үг маань хувцасаа сольсон юм шиг өөр харагдаад хэсэгхэн зуур танихгүй эргэлзэх тохиолдол байж болох юм. Жишээ нь: дибаг-dibug, бааг-bug-нисдэг амьтан-комьпютер программын алдаа .
Та нар энэтхэг хүмүүс хоорондоо ярилцаж байхыг сонсож үзсэн үү? Хэрэв англи хэл мэддэг бол ярианых нь 50% ойлгогдохоор байдаг. Энэтхэг кино үзвэл бараг ойлгоод л гараад ирдэг. Жишээ нь энэтхэгийн 2008 оны кинонуудынх нь нэрийг үзэе л дээ.
Agent Vinod (2008)
God Tussi Great Ho (2006)
Golmaal Returns (2008)
Kismet Konnection (2008)
Money Hai to Honey Hai (2008)
Saas bahu aur Sensex (2008)
Shilpa the Big Don (2008)
Singh Is Kinng (2008)
Thoda Pyaar Thoda Magic (2008)
Ugly Aur Pagli (2008)
You Me Aur Hum, U Me Aur Hum (2008) г. м.
Тэгвэл монгол нь
Аз жаргал the Bad boy
Дуу хуурын хувьд тоолоод хөл гар нийлүүлээд ч "хуруу дутах" тул орхие.
Харин монгол яриаг хэн нэгэн шар толгойт, хар арьст сонсоод битгий ойлгодог болчихоосой. Хэл хөгжих ёстой л доо. Гэхдээ ямар нэг хэл рүү уусаж биш, харь хэлний үгүүдийг өөрийн болгож "монголчилж" ирж хөгжвөл дээр юм болов уу. Яг л орос, хятад үгүүдийг "монголчилсон" шиг. Астаачр, бэрээтэк, автийрк, араажав, шийвгаа, бууз гээд л... Харин хятадад гадаад үг орж ирэхдээ эхлээд орчуулгын товчоонд нь орчуулагдаж, ханзлагдаад үгийг өөрийн хэл рүү хөрвүүлэгдсэний дараа албан ёсоор нийтэд түгээгддэг. Хэрэв хятад хүнээс Britney Spears гэж асуувал бараг л мэдэхгүй дээ. Хятадууд хаалттайдаа биш л дээ. Харин 布兰妮 (бу лан ни гэж унших уу?) гэвэл мэдэх байх. Үүн шиг монгол хэлний байгууллага байгуулагдаж, энэ үгийг монголоор ингэж орчуулж ингэж бичнээ гэж албан ёсоор зарладаг байвал зүгээр юм даа.
Олон орны хэл сураад сайн хэрэг. Харин монгол хэлээ бас зэрэг сурч явбал зүгээр байх. Монгол бичиг одоо сэргэнэ гэвэл бараг худлаа болсон. Хэдэн жилийн дараа "Монголчууд одоо энэ оросууд шиг кирилл үсгээр бичдэг байлаа. Өвөө нь ч багадаа маш сайн мэддэг байлаа. Харин миний өвөг эцэг босоо бичгээр бичдэг байсан гэнэлээ" гэвэл ач чинь тан руу нэлээн том харах биз.
"Хэл, хил, мал гуравтайгаа байгаа цагт хэн баян, Монгол баян" "Хэл, хил, мал гурваасаа хагацахын цагт хэн эмгэнэлтэй вэ, Монгол эмгэнэлтэй" хэмээн яруу найрагч Зундуйн Дорж хэлж байсан билээ. Эмгэнэлтэй нэг алхам ойртоод байх шиг байна даа.
Хэдэн буянтай залуус Openoffice монгол хэлээр гаргасаныг их олзуурхаж байгаа. Үүний ялдамд өөрийн мөн бүх хэрэглэгчдийнх нь өмнөөс баярлалаа гэж хэлэе. Цаашид иймэрхүү монгол хэлтэй олон төрлийн програм гараасай. Монгол хэлний хөгжилд,мэдээлэл технологийн хөгжилд маш хэрэгтэй байх болов уу. Миний нэг мөрөөдөл бол google.com/translate -д монгол хэл ороосой гэж мөрөөддөг. Мөрөөдөл минь хурдан биелээсэй !
Миний бичлэгээс үг үсэг, дүрэм, утга зүйн алдаа харсан бол хэлж байвал би баярлах болно шүү!
Гайхалтай шинжилгээ хийжээ.
ReplyDelete